Pise: Ilija Bakic
Kratke prozne forme (minijature, pripovetke pa i novele) svakako su najdinamicniji segment SF knjizevnosti; stilske i koncepcijske novine najpre se pojavljuju u kracim delima. Otuda je i periodika u kojoj se pojavljuju ovakve proze najdinamicniji deo razvijene SF scene kakva je, pre svih, americka. Obzirom da je broj prica objavljenih u raznim casopisima (pre svega u specijalizovanim,, npr. Fantasy & Science Fiction, Omni, Amazing stories, Isaac Asimov´s Science Fiction, SF Age, i drugi) prevazilazi nekoliko stotina, pojavljuje se problem sagledavanja i vrednovanja njihove godisnje produkcije. Deo tog posla obavljaju godisnje SF nagrade (Hugo, Negula, Locus...), koje imaju kategoriju kratkih prica, noveleta i novela, ali se kao najpotpunije resenje pokazalo sabiranje prica u antologije za odredjeno godiste. Vec od 70-ih pojavljuje se vise ovakvih izbora. Najpoznatiji priredjivac ovakvih izdanja, bio je Teri Ker. Njegovi odabiri pod naslovom The best SF od the Year... postali su sinonimi za kvalitetno obavljen posao jer su sadrzale sve ili gotovo sve vazne price iz jedne godine. Nakon Kerove smrti 1987. godine, status najmerodavnijih antologija stekle su, i do danas ga zadrzale, The Year´s best SF Gardnera Dozoisa.
Osim jednog slucaja (Kerova antologija za 1977. godinu) nijedan
godisnji izbor americkih SF prica nije objavljen kod nas pod
sopstvenim imenom i u punom obimu. Nekoliko knjiga koje su nosile
odrednicu antologija ili najbolje u imenu (pomenimo Kentaurove
Najbolje svetske SF price 1984, 1985, 1986 te Polarisova SF
antologija 93, 94, 95) odnosno one koje su bile antologije bez
obzira na ime (pre svih SF almanah Monolit) svoj sadrzaj su bazirali
na pricama iz vise godista, koristeci svakako i sadrzaje
antologija za neku godinu, sto je znacilo da se vrsio izbor iz
vec izabranih dela.
Takav slucaj je i sa ovogodisnjom Polarisovom SF antologijom koja
se, posle izleta u istoriju sa tomom za ´95 (priredjivaca Marka
Fancovica, koji je odabrao neprevedene a valjane price iz perioda
1952 - 1973), vraca novijim godistima, Dezoisovim antologijama za
´94. i ´95. Obzirom na nepostojanje domace SF periodike svaka
pojava novih prica znacajna je kao uvid, ma kako mali, u tekuca
svetska desavanja od kojih smo gotovo odseceni (Polarisove antologije
za ´94 i ´95, te Monolit 9, fakticki su jedini uvidi u SF i Horor
zanrovsku produkciju prica ´90-ih).
Sedam prica cini ovu knjigu: Ilem Eliota Fintusela (nesputana
avantura u razlIcitim stvarnostima/vremenima, radjena u maniru Majkla
Murkoka), Dedica Jana R. MekLioda (depresivna novela o starcu
izgubljenom u novom svetu koji ga je pregazio), Na tragu matorog
Alabame Vilijama Sandersa (vesela zgoda o indijanskom vracu koji
putuje u proslost s namerom da spreci Kolumba da otkrije
Ameriku), Azil Ketrin Ker (o naucnici koja izbegava drzavni udar
hriscanskih fasista u SAD; obzirom na temu cini se da je u pitanju
tek prvo poglavlje buduceg romana), Povratna sprega Dzona Haldemana
(o slikaru na koga se prikljucuju bogate musterije zeljne da se
okusaju u ovoj umetnosti), Ligeti Stivena Bakstera (prica u
maniru Artura Klarka o vestackog inteligenciji koja se seca svog ljudskog
pra-zivota), i Sedam pogleda na klisuru Olduvaji Majkla Resnika
(u kojoj grupa vanzemaljaca istrazuje artefakte ljudske vrste
koja je ostala zapamcena kao izuzetno divlja i ratoborna).
Gotovo sve odabrane price ostaju u tradiciji klasicnog, hard
Science Fictiona, bez eksperimenata, mesanja sa drugim zanrovima
i sl. i to je, cini se, bila namera priredjivaca. Kvalitet dela
je prosecan, nema nijednog koje se bitno izdvaja. Naravno, ako je
godina bila slaba ni antologija nece doneti iznenadjenja. U
svakom slucaju, kako smo vec istakli, u pitanju je knjiga vredna
zbog informacija koja nam nosi kako o novim autorima (cak petoro debituje
kod nas), tako i o stanju u zanru, odnosno, jednom od podzanrova.
Mozda ce neka od sledecih godina i antologija biti plodnija i
doneti remek dela po kojima cemo ih pamtiti.