Nova globalna struktura moci drzava

Najnovija tj. danasnja globalna struktura moci drzava proizvod je duge evolucije, ali i krupnih, radikalnih promjena cije dogadjanje kao da se zgusnulo u posljednjih desetak godina tj. u razdoblje izmedju sredine osamdesetih i sredine devedesetih

Dzemal Hatibovic

Merila za razlikovanje

Zatim, krajem osamdesetih i pocetkom devedesetih godina dolazi do lanca drugih, krupnih dogadjaja: kraha ultraetatistickog sistema, okoncanja hladnog rata, raspada Varsavskog pakta, SEV-a i Sovjetskog Saveza (dotad najkompletnije supersile poslije SAD, vodje drugog bloka i time drugog pola globalne supermoci), a izrastanja SAD u najkompletniju supersilu i Atlantskog saveza u jedini mocan vojni savez; ujedinjenja Njemacke i njenog izrastanja u glavnu evropsku privrednu silu; naglog tehnoloskog i privrednog uspona velikog dijela Azije, posebno gotovo svih njenih najmnogoljudnijih zemalja i, konacno, do ubrzanja reintegracionih procesa u Evropi i Sjevernoj Americi.

Ako pod moci podrazumijevamo sposobnost neke drzave da utice na ponasanje drugih drzava i ako kao njene kljucne elemente smatramo: 1) vojnu moc, 2) privrednu moc (izrazenu realnom vrijednoscu ukupnog proizvoda), 3) razvijenost tehnologije (posebno vojne i one sa dvojnom primjenom), a kao nesto manje vazne: 4) brojnost stanovnistva, 5) bogatstvo u prirodnim izvorima i velicinu teritorije, 6) kvalitet drustvene elite, 7) ideolosku ulogu i 8) medjunarodno-pravni status, dolazimo do zakljucka da danasnju globalnu strukturu moci cine cetiri grupe drzava: 1) najkompletnije supersile, 2) nekompletne supersile, 3) velike sile i 4) ostale drzave. Ova hijerarhija moci je cinjenica bez obzira koliko se to kosilo sa nasim osjecanjem pravde ili sa opsteprihvacenim nacelima ravnopravnosti drzava.

Supersile

Medju nekompletnim supersilama na prvom mjestu je Rusija koja je raketno-nuklearna i kosmicka supersila, ali nije i klasicno-vojna supersila (prije svega zbog ekonomske slabosti), koja je jedina teritorijalna i prirodno-izvorska supersila i jedna od pet medjunarodno-pravnih supersila. Sa ukupnim proizvodom koji iznosi svega 11% americkog, Rusija je peta u Evropi i deseta u svijetu dok je Sovjetski Savez sa ukupnim proizvodom koji je iznosio oko 40% americkog i koji je kontrolisao privrede zemalja SEV-a, bio drugi u svijetu i prvi u Evropi. Kontrolisuci mnoge komunisticke partije sirom svijeta Sovjetski Savez je bio i ideolosko-politicka supersila.

Kina je jedna od dvije supersile po brojnosti stanovnistva, raketno-nuklearna i klasicno-vojna je velika sila, a na putu je da postane privredna supersila (bez obzira da li mi njen realni ukupan proizvod u 1996. godini procjenjivali na 2200 ili 5500 milijardi dolara; nominalni je pak u istoj godini iznosio 816 milijardi dolara, bez Hongkonga). Japan je jedina finansijska supersila, a jedna je od dvije tehnoloske i industrijske supersile. Francuska i Velika Britanija su medjunarodno-pravne supersile, a obje su i raketno-nuklearne velike sile. Vatikan i Saudijska Arabija su vjerske supersile, a Saudijska Arabija je i jedina petrolejska supersila (posjedujuci 24%, a islamske zemlje gotovo 80% poznatih svjetskih rezervi nafte). Indija je jedna od dvije supersile po brojnosti stanovnistva, raspolaze tehnologijom za proizvodnju nuklearnog oruzja, na petom je mjestu u svijetu po realnoj vrijednosti ukupnog proizvoda. Iako je jedna od vodecih nesvrstanih zemalja, zbog prestanka hladnog rata nije medjunarodno-politicka supersila kakva je bila doskorasnja Jugoslavija.

Trecu grupu zemalja u medjunarodnoj hijerarhiji moci cine one koje ne raspolazu nijednim elementom supermoci, ali po jednom ili vise elemenata moci ne zaostaju mnogo za vodecim zemljama i mi ih oznacavamo velikim silama. U Aziji takve su Pakistan (sa stanovnistvom od 150 miliona i sposobnoscu da proizvodi nuklearno oruzje), Indonezija (sa 210 miliona stanovnika i dvanaestim mjestom u svijetu po realnoj vrijednosti ukupnog proizvoda), dok se kao ozbiljni kandidati javljaju: Republika Koreja (zahvaljujuci brojnosti stanovnistva, njegovoj obrazovanosti i razvijenosti tehnologije kao i ukupnoj dinamici), Tajvan (cije devizne rezerve su cetvrte po velicini u svijetu), Irak (drugo mjesto u svijetu po poznatim rezervama nafte), Banglades (120 miliona stanovnika), a takodje i Iran, Tajland, Vijetnam i Filipini.

U Evropi, to su: Njemacka koja je glavna evropska tehnoloska, privredna, industrijska i finansijska sila, druga u svijetu po vrijednosti izvoza i drugi u svijetu neto povjerilac, Italija koja je po svemu slicna Francuskoj i Velikoj Britaniji, sem po posjedovanju nuklearnog oruzja i raketnoj tehnologiji, a kao ozbiljni kandidati javljaju se Ukrajina (zahvaljujuci brojnosti stanovnistva i ukupnoj razvijenosti) i Turska (koja ima drugu po brojnosti vojsku u Evropi, najdinamicniju privredu u podrucju OECD-a i trece mjesto u Evropi, a uskoro i drugo, po brojnosti stanovnistva).

Afrika ima tri velike sile: Juznoafricku Republiku (sa stanovnistvom od 50 miliona, realnim ukupnim proizvodom od 400 milijardi dolara i sposobnoscu proizvodnje nuklearnog oruzja), Nigeriju (sa stanovnistvom od 120 miliona, 1,7% poznatih svjetskih rezervi nafte) i Egipat (sa 70 miliona stanovnika i vodecom ulogom u arapskom svijetu), dok se kao potencijalne africke velike sile javljaju Etiopija i Zair s obzirom na bogatstvo u prirodnim izvorima i brz porast broja stanovnika.

Juzna Amerika ima jednu veliku silu _ Brazil (170 miliona stanovnika, ukupan realni proizvod od 1000 milijardi dolara i teritorija veca od Australije) dok se kao potencijalna juznoamericka velika sila javlja Argentina.

U Sjevernoj Americi su dvije velike sile: Meksiko (sa stanovnistvom od 100 miliona i ukupnim proizvodom od 700 milijardi dolara) i Kanada (sa drugom po velicini teritorijom u svijetu, ukupnim proizvodom od 600 milijardi dolara i vrlo visokim stepenom ukupne razvijenosti).

Multipolarnost

Gledano pak iz jednog duzeg vremenskog horizonta i iz kontinentalne perspektive, moze se sa dosta vjerovatnoce predvidjeti da ce DzDzI vijek biti vijek Azije slicno kao sto je DzIDz bio vijek Evrope i DzDz vijek Amerike tj. SAD. Istovremeno, snazan tehnoloski i privredni uspon Azije nagovijestava da ce se na njenoj sceni (a i na svjetskoj) pojaviti dzinovske drzave, ne samo po brojnosti stanovnistva, vec i po drugim kljucnim elementima moci, kakve ce po svoj prilici biti Kina, Indija, Indonezija i Pakistan.