Skolovanje romske dece

Rasejanih Roma sa Kosova ima u svim vecim gradovima u Srbiji, narocito od pocetka rata. Racuna se da je danas oko 1000 porodica samo u Beogradu, sto podrazumeva barem toliko dece; naravno, broj je mnogo veci. U trenutnoj situaciji postoji najveci problem stanovanja i ishrane svih raseljenih lica sa Kosova, ukljucujuci i Rome, ali je specificnost romske populacije u tome sto su oni i najsiromasnija grupa i prema njima postoji netolerancija u nasem drustvu, pogotovu u gradskoj sredini (setimo se tragicnog dogadjaja sa dvanaestogodisnjim Zoranom u Beogradu).
Sa stanovista bliske buducnosti mozemo pretpostaviti da ce se sa Romima dogoditi ili povratak na Kosovo ili ostanak u drugim delovima zemlje izvan Kosova, a ni prvo ni drugo nije idealno. Ukoliko se dogodi ova druga mogucnost osnovni je problem onda pitanje skolovanja Roma na ovim prostorima.

Identifikacija problema

Romska deca sa Kosova uglavnom su dvojezicna: znaju svoj maternji jezik i albanski kao jezik sredine (cak bolje ovaj drugi). U pogledu skolovanja najcesce nisu bili ukljuceni u redovne skole nego u alternativni skolski sistem na Kosovu. To znaci da mnogi od njih nemaju svedocanstva o zavrsenoj skolskoj spremi koju priznaje Ministarstvo obrazovanja danas u Jugoslaviji. Tako da je za vecinu poznavanje srpskog jezika, pogotovu srpskog standardnog jezika (jezik nastave u skolama), osnovni problem da se ukljuce u siru zajednicu i skolski sistem.
Romi iz Vojvodine i uze Srbije, koji na ovim prostorima zive, odavno nisu ista romska grupa, sto se tice jezika i vere, sa onima na Kosovu. Za nas spolja, koji obe grupe zovemo istim imenom pa ih onda pojmovno izjednacujemo, nije isto kao i za njih unutra. Oni su medjusobno razliciti i u tom smislu moze se ocekivati i u siroj zajednici, a i medju njima samima, tenzija u bliskoj buducnosti.
Za skolovanje (i vaspitanje) raseljenih Roma na novim prostorima po nasoj zemlji, pored stanovanja i ishrane, kao urgentnih i nezaobilaznih problema, svakako je potrebna i duhovna ishrana – kako obezbediti da u septembru romska deca nastave osnovno skolovanje, kako bi ostali i postali gradjani nase zemlje, istog reda kao i svi ostali. Ono sto sve konvencije o ljudskim pravima naglasavaju jeste pravo na skolovanje i pravo na skolovanje na maternjem jeziku. Drustvo je duzno da im to obezbedi.
Ovo je lepa prilika da u novonastalim uslovima ponovimo zahtev da se romskoj deci u nasoj zemlji omoguci skolovanje na njihovom maternjem jeziku. U ovom slucaju vodimo racuna da u sadrzaj pojma »maternji« ulaze oba romska dijalekta koja se danas u Jugoslaviji koriste (gurbetski u Vojvodini i uzoj Srbiji i arlijski u istocnoj Srbiji i na Kosovu).

Mogucna resenja

Ukoliko ce romska deca sa Kosova nastaviti skolovanje tamo gde sada zive, drustvo bi im moralo organizovati osnovno ucenje srpskog jezika kako bi se u septembru mogli ukljuciti u obrazovni sistem, tj. slusati nastavu na srpskom jeziku. Ta romska deca mogu istovremeno nastaviti da se obrazuju i na svom maternjem jeziku, zajedno sa drugom romskom decom i na taj nacin spoznati dijalekatske razlike romskog jezika.
Pre toga mogu se organizovati aktivnosti sa romskom decom osnovnoskolskog uzrasta, tako da se globalno donese odluka o tome, ili da se odvijaju pojedinacne lokalne aktivnosti shodno uslovima zivota u datom kontekstu. Na primer, moze se nesto od toga organizovati na otvorenom prostoru (ispod nekog velikog drveta) gde su deca inace okupljena. Prostor ne mora biti razlog za neodrzavanje obrazovnog kompenzatornog programa o kojem vec postoje pozitivna iskustva u nekim delovima zemlje (Vojvodina, Nis, Beograd).
Ukoliko se nista ne preduzme i deca se ne ukljuce u skolski sistem, a ostanu u rasejanju, dogodice se da ce ih prihvatiti samo ulica, a to znaci kriminal, tuce, diskriminacija i ostale negativne pojave.
Potrebno je da Ministarstvo obrazovanja Republike Srbije donese nacelnu odluku sta ce biti sa romskom decom sa Kosova sto se tice daljeg skolovanja. U zavisnosti od nje mogu se organizovati manje radne grupe (ne vise od 20 dece u grupama), sa kojima ce se kroz razgovor i igru i ozbiljno ucenje raditi pre svega osnove komunikacije na standardnom srpskom jeziku (uz uvazavanje njihovog dijalekatskog znanja srpskog jezika), s vodjenjem racuna o kontekstu romske kulture, o cemu vec postoje neka iskustva kad nas (ako je, na primer, u Beogradu 1000 romske dece osnovnoskolskog uzrasta, onda treba organizovati 50 raznih grupa samo u Beogradu). Pitanje nastavnog kadra ne bi trebalo da bude problem.
Na pocetku rada potrebno je u ovaj proces ugraditi osnovne principe, kakvi su svi oblici tolerancije vecinskog naroda prema Romima kod nas i tolerancije Roma »starosedelaca« i onih iz rasejanja, kako bi se obezbedio dijalog medju njima u novonastalim uslovima, sto je osnova za buduci zivot. Takav osnovni princip vec funkcionise dobro u nekim sredinama i treba ga prosiriti. Ostale probleme, kakvi su ucila i finansije, moguce je resiti nakon toga sto ove predradnje postanu deo prakse.