VREDNOSTI KOJE ODOLEVAJU NACIONALISTICKOJ DESTRUKCIJI

(Jedno vidjenje uz 108. godisnjicu rodjenja)

Svetozar Oro

Danas, 25. maja, na 108. godisnjicu rodjenja Josipa Broza Tita, bili bi najradosniji da mozemo napisati da je avnojska Jugoslavija, Titov i nas ideal, nastavila prosperitetan razvoj u miru i poslije njegove smrti, da se transformisala u novi demokratski kvalitet, da se uspjesno ukljucila u evropske civilizacijske procese, da je dosegla prihod po glavi stanovnika blizu 10.000 dolara, koliko vec ima Slovenija i da je...

Na zalost, umjesto tih uspjeha, predvidjanih i mogucih, SFRJ je razbijena od domacih nacio- sovinizama na bestijalan nacin u besmislenim Yu-ratovima (1991-95). Zemlja i narodi su gurnuti s puta u savremenost, na nacionalisticke stranputice i bratoubilastvo, sto je zlocin nad zlocinima.

Totalno unistavalje ljudi i materijalnih dobara ipak je zaustavljeno zahvaljujuci naporima snaga avnojskog kontinuiteta i medjunarodnoj zajednici koja je diktirala dejtonski, kontrolisani mir i postavila osnov za obnovu i revitalizaciju zivotnih tokova na YU-prostorima.

I pored ogromnih ljudskih zrtava, materijalnih i duhovnih razaranja, za dalju obnovu i revitalizaciju vrlo je znacajno sto su brojne vrijednosti avnojske Jugoslavije odoljele toj nacionalistickoj destrukciji medju kojima izdvajam:

Prvo, iako je razbijena zajednicka federacija, sacuvani su svi njeni konstitutivni elementi - republike, s tim sto su transformisane u osamostaljene drzave u avnojskim granicama;

Drugo, spoljne granice SFRJ ostale su netaknute;

Trece, pokusaj velikosrpskog i velikohrvatskog nacionalizma da nasilnim prekrajanjem avnojskih granica ostvare naciohegemone tezlje o svom velikodrzavlju dozivjele su totalni krah pred avnojskim formulama o republikama kao konstitutivnim elementima federacije;

Cetvrto, iako ozbiljno ugrozena, sacunava je svijest, koja ponovo jaca, o prednosti zajednickog i zbratimljenog zivota nad svim nacio-sovinizmima i izolacionizmima, koji su i ovoga puta gurnuli zemlje i narode u istorijski sunovrat, i

Peto, uprkos brojnim pokusajima da se osvjedoceni ugled i uticaj J.B.Tita poljulja i degradira, on je i mrtav odolio svim klevetnickim naletima i ostao cvrsto utemeljen i postovan, gdje vise - gdje manje, sa zavidnom prednoscu ispred bilo koje licnosti u svim novonastalim drzavama, dok je na prostoru dosadasnje SFRJ bez premca, tako da on i dalje djeluje kao najznacajnija integrativna licnost svih jugoslovenskih naroda i narodnosti.

Ni dejtonskim mirom jos nisu obuzdane destruktivne teznje i trendovi. Oni i dalje traju, jer svi nacionalizmi, posebno hegemoni, i dalje zele presudno uticati na sudbinu svih naroda i gradjana po njihovoj mjeri. Te snage podsticu tenzije i iscrpljuju drustvenu energiju na medjunacionalna trvenja, umjesto na zblizavanje i stvaralastvo. Cak se i ponose onim cega se svako pametan stidi. Tako, dok sav svijet ide naprijed - u savremenost, nosioci tog nacionalnog velikodrzavlja i nacio-izolacionizma guraju narode dosadasnje SFRJ natrag - u zaostalost, jer su ti nacio-vlastoljupci, svjesni da se mogu odrzati na vlasti samo manipulisanjem nacionalnim i vjerskim osjecanjima gradjana u zatvorenom “drzavnom" prostoru, zasticenom od savremenih uticaja.

Tim nacionalizmima ne smetaju toliko druge nacije, koliko sve ono sto je tim nacijama bio i ostao zajednicki interes, posebno ono sto nase nacije blizava, jer znaju da ih to zblizavanje i savremeni svjetski procesi najefikasnije razvlascuju. Da bi se zastitili, oni izmisljaju i svakojake zavjere - svjetske, jugonostalgicarske, antisrpske, antihrvatske... da bi podanike drzali pod kontrolom.

Posebno im smeta sve ono sto je stvoreno i afirmisano u antifasistickoj NOB i pedesetogodisnjem razvoju i usponu SFRJ s KPJ i Titom na celu, jer su te vrijednosti i zov savremenosti najubojitija kritika svih nacio-liderizama koji su narode i gradjane doveli do beznadja razbijanjem SFRJ u besmislenim YU-ratovima (1991-95).

S obzirom da Tito simbolizuje sve prestizne vrijednosti iz NOB-a i SFRJ, na unutrasnjem i medjunarodnom planu, vladajuci i opozicioni nacionalizmi u nekim YU-drzavama najvise su zaokupljeni ponistavanjem i minimiziranjem Titovog mjesta i uloge - u proslosti i uticaja njegovih ideja na sadasnjost i buducnost.

Svi su, izgleda, svjesni da Tita, uz sva moguca dovijanja i podmetanja, ne mogu izbrisati iz poluvjekovne zajednicke i prestizne istorije jugoslovenskih naroda i gradjana, niti mu u uzim, nacionalnim okvirima, mogu suprotstaviti bilo koju nacionalnu licnost iz toga vremena - ni partizansku, ni kvislinsko-kolaboracionisticku. Ali, i pored toga, oni ne stoje skrstenih ruku, posebno u Hrvatskoj i Srbiji. U Bosni i Hercegovini, Makedoniji, Sloveniji i Crnoj Gori skoro da i nema takvih pokusaja. Za njih je Tito bio i ostao prvi jugoslovenski i prvi nacionalni lider toga vremena. U Hrvatskoj su desne snage pokusavale da rehabilitacijom kvislinga Pavelica ili prenosenjem kostiju u domovinu svih onih koji su se “borili za Hrvatsku" (ne pominjuci koju) “upokoje" i Tita s Pavelicem, Macekom... u “nacionalnu pomirbu", ali je ta namjera dozivjela fijasko, jer je Tito u Hrvatskoj bio i ostao neprikosnovena prva licnost - i Hrvatske i Jugoslavije. U Srbiji se javlja vise tendencija. Nacionalisti su se pomirili s cinjenicom da im je Tito prekinuo dinasticki kontinuitet nad Jugoslavijom, ali mu zele oduzeti ili umanjiti pedesetogodisnju primarnu ulogu u Srbiji, ne toliko rehabilitacijom kvislinga (Nedica), koliko obnovljenom promocijom cetnicke kolaboracije na celu s Drazom Mihailovicem. Namjera im je da zamajavanjem naroda, partizanskoj Srbiji, sa 50 godina zakasnjenja, podmetnu kvislinsko srpstvo, pothrane dinasticku nostalgiju i preimenuju cetnicku kolaboraciju u antifasisticki pokret. Pri tome, novokomponovani “Ravnogorci" presucuju istorijske istine da se preko Ravne gore otislo u saradnju s okupatorom i izdaju, a da je partizanska Srbija sacuvala i osvjetlala obraz antifasistickoj i slobodarskoj Srbiji kroz zajednicku NOB sa svim jugoslovenskim narodima. Preko zajednicke NOB jugoslovenski narodi su dosli i do najvece i najslavnije ratne pobjede u istoriji jugoslovenskih naroda, koja je izvojevana s KPJ i Titom na celu.

Toj zajednickoj pobjedi i Titu i vladajuce i opozicione snage u Srbiji i SRJ nastoje presuceti jugoslovenski i Titov znacaj i naglasiti odlucujuci srpsko-crnogorski doprinos. Ne upustajuci se u razloge zbog kojih tako postupa Beograd, kao i neke druge drzave, ocito su zaboravili da se ne moze govoriti o Kosovu bez Milosa i Lazara ili o prvom i drugom ustanku bez Karadjordja i Milosa, ili o Prvom svjetskom ratu bez karadjordjevica i slavnih srpskih vojvoda. Tako se ni o pobjedonosnom NOR-u ne moze govoriti bez Tita i njegovih komandanata. U funkciju tog potiskivanja uklapa se, na izvjestan nacin, i tolerisanje kvislinsko-cetnickog srbovanja (parastosi kvislinzima, podizanje spomenika i spomen-crkve Drazi Mihajlovicu...), kao i rusenje Titovog spomenika u Uzicu i rasturanje Memorijanog centra “J. B. Tito", kao najznacajnijeg istorijsko-kulturnog svjedocanstva o NOB-u, SFRJ i Titu, koji simbolizuju 50-to godisnji uspon Jugoslavije.

U vremenu sadasnjem, Tito i njegovo djelo, najcesce su prisutni u javnosti kroz pitanje najsirih slojeva gradjana: kada nam je bilo bolje (ili losije) - u Titovo vrijeme ili danas? Odgovor je, kao po pravilu, samo jedan: U Titovo vrijeme bilo je bolje (i ne moze se praviti poredjenje). Ako je to tako, a tako je, vinovnici sadasnjeg sunovrata, braneci se od odgovornosti, potiskuju Tita i njegovo vrijeme u zaborav ili im podmecu odgovornost i za ove nedace.

U traganju za buducnoscu, preovladjuje uvjerenje da se u buducnost ne moze ici s rehabilitacijom kvislinskih i kolaboracionistickih pokreta, niti sa snagama koje su razbile SFRJ, vec samo s vec afimisanim tekovinama NOB-a i avnojskim formulama o ravnopravnosti naroda, ukljucujuci i nove demokratske spoznaje i tekovine o suzivotu razlicitih naroda.

Mnoga istrazivanja ukazuju, bez obzira na ratne posljedice, da je Tito bio i ostao pozitivno i cvrsto utemeljen u svakom jugoslovenskom narodu i narodnosti. To potvrdjuju i sve cesci grafiti: “Bravar je bio bolji" ili “Bravar je bravisimo", sto je odraz i izraz gradjanske privrzenosti Titu i buducnosti koju nam, iako fizicki mrtav, neodoljivo nudi, jer je Tito i dalje inspirativno i podsticajno ziv.

Stoga su, izgleda, u pravu oni koji tvrde da je Titov ugled i uticaj u stalnom rastu i da su za svaki rodjendan, pa i ovogodisnji, sve visi i uticajniji.

Za one koji misle drugacije i koji izmisljaju Titove mane, valja reci da i Tito nije bio bez njih, ali su one toliko minorne u odnosu na Titove odlike i njegovo istorijsko djelo, da u Titovom slucaju i nedjeluju kao minus, vec plus, jer ga cine uravnotezenim. (Podsjecam da mu jedni prigovaraju da je “volio zene", a da drugi odgovaraju da je to “odlika svakog normalnog covjeka").

Varaju se, naravno, i svi oni koji misle da se Tito moze izbrisati iz istorije, degradirati njegova licnost i djelo, potisnuti u zaborav ili o njemu stvoriti laznu predstavu. Neki cak pokusavaju da sebi pribave dodatni ugled svojatanjem i oponasanjem Tita ili uzurpiranjem njegovog zivotnog i radnog ambijenta, ali im ni to ne pomaze. Tito je trajno utemeljen u svijest gradjana dosadasnje SFRJ i savremenog svijeta, kao najvisi i najslavniji izdanak u istoriji jugoslovenskih naroda i gradjana.

Njegoseva misao “Blago onom ko dovijek zivi - imao se rasta i roditi" pristaje uz svaki Titov rodjendan, pa i ovaj. I mnoge druge ocjene o Titu. I onaj prijekor iz staro-nove narodne pjesme u kojoj se kaze da je “dobro druga Tita ime", ali da se “ne znamo ponositi (koristiti) s njime" ima dobru poruku. I ona pjesnika Pere Zupca posebno: “I danas kada Tita vise nema - Tita ima jos i vise", jer i dalje motivise i pokrece milionske narastaje sve vise.

S toga je shvatljivo da i danas, kao i nekad u NOR-u, dopire njegov poziv do svih jugo-naroda da se svaki od njih sto prije oslobodi od svog nacio-sovinizma, kao nekad od fasizma, da bi ponovo, kao sav razuman svijet, bez zlih primisli i opterecenja, poveli zbratimljeno Brankovo kolo i krenuli naprijed kuda i sav razuman svijet.

(Autor je general JNA u penziji i potpredsednik Drustva za istinu o antifasistickoj NOB u Jugoslaviji 1941-45)