|
Zbivanja
Promjene - ciljevi i sredstva
Putevi ekonomskih reformi u Srbiji
Dzemal Hatibovic
Reforme kao sinonim za preobrazaje, tj. promjene koje se vrse smisljeno
i odozgo (nasuprot spontanim i odozdo) vrlo su prikladan izraz jer je
sveobuhvatan a neodredjen. One se mogu vrsiti u svim ili samo nekim
oblastima (mogu biti totalne ili parcijalne), mogu biti sitne i krupne
(unutar sistema) ili korjenite (promjene sistema), smjer im moze biti
malo razlicit ili dijametralno suprotan, tj. mogu biti manje ili vise
progresivne ili regresivne. Za razliku od revolucija koje su korjenite,
nasilne i, obicno, krvave, reforme su obicno beskrvne, ali ne i nenasilne,
jer iza njih stoji drzava.
Kljucna korjenita promjena desila se 5. oktobra 2000. godine kada je
srusen Milosevicev rezim. Za nju su najzasluzniji: neki dnevni listovi,
sam Milosevic, DOS, narod i glavne poluge vlasti. Smjena tiranske demokratskom
vlascu bila je preduslov za reforme u svim drugim oblastima i one su
odmah pocele da se odvijaju. Te reforme su u nekim oblastima bile brze
i radikalne (spoljna politika), u nekima se odvijaju sporo i vrlo su
sitne: neke su vrlo progresivne, a druge vrlo regresivne (uvodjenje
vjerske nastave u laicke skole, zadrzavanje udzbenika sa jakim ksenofobicnim
i sovinistickim nabojem, na primjer).
Kao cilj ukupnih ekonomskih reformi, tj. ekonomske tranzicije postavljeno
je uvodjenje evropskog kapitalizma, tj. korjenita promjena ekonomskog
sistema. Prvi uslov za provodjenje takvih reformi bila je makroekonomska
stabilizacija i nju je dosta sposobna ekipa DOS-ovih ekonomista brzo
osmislila i ostvarila (jer se za to dugo pripremala). Efikasno su provedene
monetarne i fiskalne reforme. Drugi preduslov je bila reforma ekonomskog
zakonodavstva u okviru koje je od kljucnog znacaja donosenje pet zakona
od kojih su donijeta dva najvaznija: Zakon o privatizaciji i
Zakon o radu, treba da se uskoro donesu jos dva: Zakon o preduzecima
i Zakon o restituciji, dok peti, stari Zakon o stecaju,
uz neznatne izmjene, moze da se primjenjuje.
Tvorac srbijanskog Zakona o privatizaciji u samom nazivu jasno je kazao
sta je njegova sustina. Napisao ga je brzo i, prema misljenjima inostranih
strucnjaka, bolje nego iko u ostalim zemljama u tranziciji. Njime je
predvidio transformaciju drustvenog i drzavnog vlasnistva u dva alternativna
oblika: a) privatno koje ce, po pravilu, biti vecinsko i b) licno
(vlasnistvo zaposlenih) koje ce, po pravilu, biti manjinsko. Transformacija
drustvene i drzavne svojine trebalo bi, dakle, da se odvija kroz dva
paralelna procesa - privatizaciju i personalizaciju.
Dosadasnji rezultati u provodjenju Zakona nisu impresivni, ali izgleda
da se proces ubrzava. Prepreka ima puno, a najkrupnije su slijedece:
1) izgleda da je vec izvrsena ilegalna privatizacija onoga sto je najvrijednije
u privredi Srbije, samo mi to ne znamo, 2) neke odredbe Zakona bitno
usporavaju privatizaciju, iako je namjera zakonodavca bila obrnuta,
3) prljavi novac cesto pretvara javne prodaje u farsu, 4) cisti novac
se plasi rizika, 5) institucije koje treba da obavljaju posao nemaju
dovoljno osoblja i nisu jos stekle dovoljno iskustva, 6) strani kapital
ne pritice u pozeljnom obimu, jer ga obeshrabruju politicki rizici koje
izaziva jos uvijek snazno prisustvo nacionalizma i teska socijalna situacija
(jedna trecina stanovnistva Srbije zivi ispod linije siromastva).
Komplementaran sa Zakonom o privatizaciji je Zakon o radu koji
na nov nacin regulise sadasnje i buduce radne odnose koji ce nastati
privatizacijom, tj. najamne radne odnose, sto posebno dolazi do izrazaja
u odredbama koje se odnose na zasnivanje radnog odnosa, odredjivanje
zarada i prestanak radnog odnosa, tj. otkaz. Zbog toga, da se socijalni
konflikti ne bi pretvorili u haos, kao nuzan se javlja socijalni trijalog
izmedju sindikata, poslodavaca i drzave, koji je tekovina modernog kapitalizma
i jedna civilizacijska potreba. Tog trijaloga jos uvijek nema, a u Srbiji
nastaje jedan prilicno surov kapitalizam i pored dosta savremenog socijalnog
zakonodavstva.
Cilj novih vlasti je evropski kapitalizam, ali svaka evropska drzava
ima svoju varijantu kapitalizma. Ipak, tri modela su najkarakteristicnija:
ruski ili oligarhijski, zapadnoevropski koji je mjesavina
klasicnog, menadzerskog i narodnog kapitalizma i personalizma i slovenacki
koji je mjesavina dominantnog personalizma i raznih oblika kapitalizma.
(Slovenacki "kapitalizam" bi, u stvari, trebalo zvati personalizmom.)
U cjelini gledano, licna svojina, kako pojedinacna tako i skupna, superioran
je oblik svojine, jer privatna implicira najamni odnos, a drustvena
i drzavna, u ekonomskoj sferi, imaju tendenciju da se pretvore u birokratsku.
Licna svojina cini covjeka ekonomski i psiholoski nezavisnim, slobodnim
i dostojanstvenim. Na taj i na mnoge druge nacine ona enormno povecava
kvalitet zivota pojedinaca i drustva. Ekonomski nije manje efikasna
od ostalih oblika svojine.
Istrazivanja u zapadnoj Evropi pokazala su da ekonomske performanse
kompanija uopste ne zavise od vrste vlasnistva, vec od kvaliteta poslovodstva
i ucesca zaposlenih u upravljanju; u Sloveniji su se pokazale jednako
uspjesnim firme u privatnom i u vlasnistvu zaposlenih; u SAD jednako
uspjesno kao i privatne posluje 11 000 kompanija koje su u vlasnistvu
zaposlenih. Od cetiri najuspjesnije zemlje u tranziciji, (od njih ukupno
27) tri (Poljska, Slovenija i Slovacka) imaju visoko ucesce zaposlenih
u vlasnistvu nad kompanijama u kojima rade. Moze se postaviti i zanimljivo
pitanje: kako bi izgledala Srbija da su stanovi prodati nekom drugom,
a ne stanarima!?
Tekuca tranzicija u SRJ, posebno u Srbiji, jedna je dzinovska propustena
prilika da se postojeci sistemski vakuum, u stvari, sistemski haos,
reformise tj. transformise u jedan superioran, humaniji sistem koji
bi bio mjesavina dominantnog personalizma i raznih oblika kapitalizma,
sistem koji bi bio ekonomski efikasan bar koliko i bilo koji drugi,
a socijalno superiorniji od svakog drugog.
Teorijski gledano, moglo bi se postaviti i jedno vazno i vrlo delikatno
pitanje: ako sadasnje vlasti i mnogi gradjani smatraju da su nacionalizacije
i oduzimanje privatne imovine od njenih vlasnika poslije Drugog svjetskog
rata, iako legalni, bili nelegitimni i amoralni, te stoga tu imovinu
treba vratiti vlasnicima ili ih obestetiti, da li je tekuci proces privatizacije
drustvene i drzavne imovine, koju su svojim znanjem i znojem stvarali
zaposleni, iako zasnovan na zakonu, legitiman i moralan!?
Svet i mi: Spokoj
brata mog «
» Pojmovnik: Evropska
unija i medjunarodno pravo
|
